Draad

Ik herinner me een wandeling, jaren terug, door het mooie rivierenlandschap van Nederland.  We kwamen bij een weiland dat omheind was door stroomdraad. In omlopen had ik geen zin. Over de draad klimmen zou onvermijdelijk leiden tot schokken op ongewenste plaatsen. Eronderdoor dus. Daar leek ook voldoende ruimte voor. Het najaar was al begonnen, koud genoeg voor een wollen trui. Halverwege de kruipgang onder de draad door was die trui voldoende statisch geladen om stroomschokken door te geleiden. Niet eentje, maar een hele serie tegelijk. Au! Ik voelde de schokjes gemeen door mijn lijf gaan. Vloekend schoot ik onder het tikkende geluid van de stroomstootjes het laatste stukje vooruit. Sindsdien heb ik schrikdraad gemeden.

Nu, lopend op de Groote Heide onder Eindhoven moet ik denken aan dat moment jaren terug. De Groote Heide is  een zogenaamd grenslandpark, een uitgestrekt natuurgebied van 6000 hectare dat zowel in Nederland als België ligt. De bloeiende hei, de zandpaden die reiken tot de horizon, de blauwe lucht, het is hier genieten voor de wandelaar. Bijna overal kun je haast ongemerkt de grens met België passeren.

Tot je bij de Achelse kluis komt. Bij dit oude kloostercomplex is de grenslijn tussen onze landen duidelijk gemarkeerd. En meteen daarachter: stroomdraad. Niet echt, het is een reconstructie van een stroomdraad die hier ooit liep. Niet bedoeld om dieren binnen de afrastering te houden, maar mensen.

In 1914 kreeg Duitsland, de bezetter van België, haar handen vol om de grens met het neutrale Nederland te bewaken. Een grote vluchtelingenstroom het gebied uit en later weer terug, spionnen, vrijwilligers die tegen Duitsland wilden vechten, deserteurs, smokkelaars, het vergde de nodige manschappen om de grens in de gaten te houden. Manschappen die met het verstrijken van de tijd steeds harder nodig waren om de loopgraven te vullen. De oplossing werd er eentje die we vanuit de verre geschiedenis kennen: werp een barrière op. Het werd geen muur zoals de Chinese, maar een draad die onder stroom stond. In 1915 werd gestart met de aanleg. Zonder protest van de Nederlandse regering. Die vond het wel best: een hardere bevestiging van haar neutrale status kon ze niet krijgen.

De Achelse kluis, die officieel de abdij Onze-Lieve-Vrouw-van-La-Trappe-van-de-Heilige-Benedictus heet werd gesticht in de zeventiende eeuw. In de 200 jaar die volgenden moesten de broeders hun klooster tweemaal ontvluchten: tijdens de Franse revolutie en aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Telkens keerden ze weer terug, al was dat in 1917 een hele lastige: de elektrische grensdraad was dwars door het kloostercomplex aangelegd. Er zat voor de broeders weinig anders op dan zich aan de Nederlandse kant van het kloosterterrein in een haastig gebouwd noodklooster te vestigen.

Op informatiepanels voor het gereconstrueerde gedeelte van wat de ‘Doodendraad’ is gaan heten lees je de trieste verhalen van mensen die door elektrocutie om het leven kwamen. Onwetendheid over de gevaren, misverstanden over wel of geen stroom op de draad, ondeugdelijke manieren om de draad te omzeilen en domme pech veroorzaakten heel wat slachtoffers. Zoals een 21 jarige jongen, wiens oudere broer in het Belgische leger was omgekomen, die wilde wraak gaan nemen op de Duitsers maar hij wist de stroomdraad niet levend te passeren. Of een vrouw die België wilde ontvluchten met haar 3 jarige kind. De Draad werd hen fataal. Dat overkwam naar schatting 500 mensen in het hele grensgebied. Daar staat tegenover dat er zo’n 25.000 personen de grens succesvol wisten te passeren. Door de stroomdraad plaatselijk van isolerend materiaal te voorzien, of hoge trappen te plaatsen. Vaak ook simpelweg door Duitse militairen om te kopen.

Direct na de Grote Oorlog werd de dodendraad in no time opgeruimd. Zo snel als hij was gebouwd, was hij ook weer verdwenen. Niets van de originele barrière is overgebleven. Het schijnt dat de boeren in de omtrek resten van de draad hergebruikten als omheining van hun eigen weilanden. Ik kijk met heel andere ogen als ik vlak bij de grens plotseling voor een afrastering van schrikdraad sta.

Gelukkig zijn er in het gebied rond Achel en Hamont wat stukken gereconstrueerd. Die staan niet meer onder spanning natuurlijk. De belangrijkste stroomverbruikers zijn nu de honderden elektrische fietsen waarop recreanten zich over de grens naar de kluis begeven. Om van een heerlijke Achelse trappist te genieten in de brasserie van het klooster. Wat een weelde, wat een contrast.

Op een van de informatieborden bij de Achelse Kluis staat in felle bewoordingen wat de Doodendraad precies was: ‘(…..) het waanzinnig Duits militair plan om de Belgische bevolking letterlijk in te kooien – ten top gedreven vrijheidsberoving met een nieuw hels wapen.’

Draden, hekken en muren om landen: even leek het dat we na het IJzeren Gordijn en De Muur zoetjesaan klaar waren met deze hardware van geopolitiek. Mooi niet dus. De Korea´s, Israël, de Verenigde Staten, Hongarije en Turkije laten zien dat het zover nog lang niet is.  Professor Henk van Houtum, hoofd van het Nijmegen Centre for Border Research geloofd niet in muren en hekken als oplossing voor onwelgevallige migrantenstromen. Dat heeft de geschiedenis wel geleerd. In een interview met de NOS stelde hij het zo: “met muren kan je een land sluiten, maar je ogen niet."