Baron

Kleren. Flinke kans dat ook jouw kast er van uitpuilt. De kledingindustrie is niet voor niets de tweede economische sector in de wereld. Ik bezocht eens een stoffenfabriek in Bangladesh. Het lawaai van de machines met hun grote tandwielen was oorverdovend. Negentiende eeuwse toestanden dacht ik toen. En dat denk ik nu ook, op het terrein van wat ooit de grootste textielfabriek in Europa was. Net ten noorden van het station van Gronau, een Duits stadje niet meer dan een paar kilometer over de Nederlandse grens.

Als je hier vraagt wie de beroemdste Gronauer alles tijden is, kun je twee namen verwachten: popmuzikant Udo Lindenberg of Mathieu van Delden, telg uit een familie van Twentse textielbaronnen. Een Nederlander als beroemdste Gronauer?

Jazeker, niemands naam is hier zo prominent aanwezig in de openbare ruimte als die van Mathieu. Daar kan Udo niet tegen op. Het begint al als je het station uitloopt: aan je linkerhand staat een oude locomotief, gebruikt door de firma Van Delden. Het staat voor een stijlvol negentiende eeuws kantoorgebouw met boven de ingang: Van Delden en co. Op weg naar het centrum passeer je op de Mathieu-van-Delden-Platz een bronzen borstbeeld van deze ‘Ehrenbürger’. Voor het oude raadhuis iets verderop een fragment van een zuil die ooit bij een van zijn fabrieken stond. Binnen, in het Drilandmuseum, een hoop spullen uit de industriële hoogtijdagen.

Zoals Eindhoven groot geworden is met Philips, is Gronau dat met Van Delden. Het stadje heeft haar groei volledig te danken aan de toenmalige textielgigant. De eerste fabriek ging open in 1854, om na twintig jaar op te gaan in het familieconcern ‘Van Delden Gruppe’. Had het stadje toen nog 1500 inwoners, enkele decennia later was dat aantal vertienvoudigd. Dagelijks gingen er duizenden Nederlandse arbeiders de grens over om te werken in een van de fabrieken van hun landgenoot. Rond de Eerste Wereldoorlog stond hier de grootste katoenspinnerij van Europa. ‘Katoentjes’ gingen naar exportmarkten in Azië zoals Nederlands Indie, waar de lokale nijverheid was vervangen door monocultuur en afhankelijkheid van import. Net als de Engelsen in India deden.

De Nederlandse textielindustrie spon zogezegd garen bij deze handel, en het stadje Gronau pikte er een flinke graankorrel van mee. Men bouwde er scholen, een ziekenhuis, een rechtbank en een fraai nieuw raadhuis. In 1898 verwierf Gronau zelfs stadsrechten. Beter laat dan nooit zullen ze daar gedacht hebben.
De mooiste aanwinst uit de tijd van de textielindustrie is toch wel het prachtige stadspark dat in de jaren dertig als werkgelegenheidsproject werd aangelegd. Een romantisch park met een idyllische sfeer. En in dat park vind je een gedenksteen. Voor Mathieu van Delden natuurlijk. De firma zal vast en zeker financieel hebben bijgedragen aan het project.

Toen na de tweede Wereldoorlog Nederlands Indie als exportmarkt uit beeld raakte groeide het concern vooral nog door overname van andere fabrieken. Katoen, kamgaren, tapijten: het assortiment aan producten breidde zich uit.
In 1974, op het hoogtepunt van haar bloei had de firma 7000 arbeiders in dienst en een jaaromzet van 400 miljoen euro. Dat klinkt mooi, maar de rollen in de wereldeconomie waren ondertussen omgekeerd: Azië was zelf textielproducent geworden met Europa als belangrijke exportbestemming. Het ging hard bergafwaarts met Van Delden. In 1982 werd het faillissement van de textielgigant aangevraagd. Ten ondergegaan aan de concurrentie van lage lonenlanden zoals Bangladesh.

Er is nog iets in dit stadje dat me aan Eindhoven doet denken: een prominent wit gebouw: Der Weisse Dame. Maar waar de Eindhovense dame na een periode van verval een mooie make-over heeft gehad en tal van instellingen herbergt, is de dame uit Gronau het verval nog niet te boven gekomen. Aan de noordzijde van het station staat ze leeg, verloederd en omhekt. En ze is niet alleen. Nu pas zie ik hoe groot het hele industriecomplex was. Achter de Witte Dame staat nog een oudje te vervallen en richting het centrum van het stadje is rondom de restanten van fabrieksgebouwen een stadspark gebouwd. Aardig gelukt trouwens.

De tijd van de Gronauer textielindustrie ligt al 50 jaar achter ons. Maar de Nederlanders zijn blijven komen. Gronau staat nu bekend als een dagjesbestemming voor toeristen uit de regio Twente. En wat komen ze doen: shoppen! Ja, gezellig winkelen is nu het handelsmerk van Gronau. Genoeg te koop hier. Ook kleding. Made in Bangladesh.