Tijdreis

‘Tijdreis op de Havelterberg. Honderdduizend jaar in een uur!’
Je moet van goede huize komen wil je na het lezen van deze aankondiging nog rechtsomkeert maken. Dus loop ik verder, langs het bordje van Staatsbosbeheer het terrein in.

Drenthe, land van Hunebedden. Wie zich wil bekwamen in de wordingsgeschiedenis van ons land ver voordat de eerste letter werd geschreven, is hier op de goede plaats. Niet het verhaal van het oer-Hollands gevecht tegen het water, maar dat van de alles vermorzelende kracht van dik pakijs dat 150.000 jaar terug binnendrong uit Scandinavië. Ik sta op de Havelterberg bij Steenwijk, het punt waar de monstergletsjer van soms wel een kilometer dik stopte met haar weg vooruit. Het liet in ons land een keten van opgestuwde bergen achter. Gelderland heeft er de Veluwe aan te danken.
15 meter recht beneden me ligt een een vlak zanderig landschap tot aan de horizon. Dit is het rivierdal of oerstroomdal waardoor ooit het smeltwater van de gletsjer werd afgevoerd. Precies als op het schematisch plaatje van een gletsjer, stuwwal en een oerstroomdal.

Geduldig wacht een fotograaf boven op de Havelterberg tot iedereen uit beeld is om het uitzicht vast te leggen. Geduld vergt het, want op de top van de berg ligt het ideale klimtoestel voor elk kind dat hier langskomt: een hunebed. Hunebed D53 is met een lengte van 18 meter het een na grootste exemplaar van Nederland. Hunebedden zijn onze iconen van nationale archeologie, onze piramides van Gizeh. Altijd wanneer ik er een zie wil ik er niet perse op klimmen, ik wil erin. Even verpozen onder het dak van oude dekstenen brengt je als het ware dicht bij de mensen die hier duizenden jaren terug kwamen om hun doden te eren.
Maar het zijn geen Hunnen die hier ooit werden begraven. Ook geen reuzen (Hune in het Nederduits) wat men eeuwenlang begrijpelijkerwijze dacht. Een normaal mens kon immers stenen van dit formaat niet verplaatsen, zo leek het. Nu weten we dat de grafmonumenten zo’n 3000 jaar oud zijn. Gebouwd door mensen van de Trechterbekercultuur, genoemd naar het type aardewerk dat er werd gevonden. Het complexe bouwproces vergde een behoorlijke organisatiegraad van de samenleving in die tijd. Zeker als je bedenkt dat er in die tijd maar 1000 tot 2000 mensen in Drenthe leefden. Gelukkig lagen de belangrijkste ingrediënten voor hun bouwwerken, reusachtige stenen uit Scandinavië als het ware voor het oprapen aan de voet van de stuwwal. Het was winkelen in een prehistorische Ikea.

Ook dichterbij in de tijd dan 150.000 jaar geleden waren er ijstijden. Al brachten die geen gletsjertongen naar ons land, ze maakten wel geologische monumenten. Die met de mooiste naam heet Pingoruïne. Weinig mensen herkennen die dingen in het landschap, maar we hebben er veel. Ze hebben een opvallend ronde vorm. Ons beroemdste exemplaar is het Uddelermeer op de Veluwe. Ik bezoek een kleintje, 10 kilometer ten oosten van de Havelterberg. Op de uitkijktoren op het Dwingelderveld bij de schaapskooi van Ruinen kijk ik op een ogenschijnlijk gewoon vennetje. Maar het Kolenveen is niet gewoon. 15.000 jaar geleden was het koud genoeg in deze streken om het grondwater op sommige plaatsen te laten bevriezen. Dat veroorzaakte zogenaamde ijslenzen onder de grond. Het aangroeiende ijs stuwde de bodem omhoog. Er ontstond een heuvel in het vlakke landschap. Toen de temperaturen weer begonnen te stijgen smolt het ijs en zakte de heuvel als een plumpudding in elkaar. In de krater die restte bleef het water staan: een Pingoruïne.

Genoeg gehad van geologische monumenten? Of wil je verder terug in de tijd? Ook dat kan hier. Want aan de andere zijde van het Dwingelderveld staat een machine van formaat. De Radiotelescoop van Dwingeloo. Met dat apparaat is men gaan ‘kijken’ naar sterrenstelsels er achter onze Melkweg. Het zichtbare licht uit dat gebied wordt geblokkeerd door de band van de Melkweg. Maar radiostralen fietsen er doorheen. De reusachtige schotelantenne in Dwingeloo ving ze op. Zo werd in 1994 een nieuw sterrenstelsel ontdekt: Dwingeloo 1. Ver weg van ons, zo ver dat we het niet meer in kilometers uitdrukken maar in jaren dat het licht er over doet ons te bereiken. De sterren in dit stelsel staan 10 miljoen lichtjaren weg. Hun licht en radiostralen werden uitgezonden voordat de eerste mensachtigen op aarde rondliepen.

Vandaag laten mensachtigen zich fotograferen voor de schotelantenne die nog niet zo lang geleden tot Rijksmonument is verklaard. Vrolijke familieportretten om later nog eens terug te kijken. Mijn suggestie voor de ondertitel: ‘ik was op tijdreis in Drenthe, tien miljoen jaar in een paar dagen’.