Aan gene zijde

Veel landen in de wereld zijn gescheiden door natuurlijke barrieres: bergen, zee of een rivier. Die zijn er nu eenmaal. Afspraken maken over grenzen is een andere zaak. Dat gebeurt doorgaans na 2 O's: oorlog en onderhandeling. Meestal een combinatie daarvan. Iedereen leert op de middelbare school over de Oder Neisse grens: de uiteindelijke en definitieve grens tussen Duitsland en Polen. Als resultante van twee wereldoorlogen verloor Duitsland eenderde van haar grondgebied en schoven de grenzen van Polen honderden kilometers op naar het westen. 

De grens werd bepaald bij de beroemde conferentie van Potsdam in 1945. De rivieren Oder en Neisse moesten het zijn. Een grens die niets te maken had met ethnische scheidslijnen, maar gericht was op het verkleinen van Duitsland. Van harte ging het niet, de Koude Oorlog was net begonnen. Thuis heb ik een Amerikaanse atlas van het kaartenhuis Rand McNally. Daarin wordt Duitsland nog omlijnd met de oorspronkelijke grenzen van voor de Tweede Wereldoorlog. De Oder Neisse grens is met een stippellijn aangeduid. In een kadertje staat toegelicht dat dit een tijdelijke verdragsgrens is uit 1945. Ik praat niet over een antieke atlas, maar eentje uit omstreeks 1985! Pas na de hereniging van de beide Duitslanden is de grensdiscussie met Polen definitief bezegeld. 

Oorlog en onderhandeling waren in het 'geval' Duitsland niet genoeg om de afspreken over de nieuwe grens volledig te respecteren. In het uiterste noorden van Duitsland hadden de Russen in 1945 de stad Stettin en een deel van het achterland ten westen van de Oder bezet. In dat achterland lag de havenstad Swinemunde op het eiland Usedom. Swinemunde bood Stettin de toegang tot de Oostzee. Ondanks de afspraken met de geallieerden hielden de Russen Swinemunde binnen hun invloedssfeer en droegen de stad over aan Polen. Het stadje werd omgedoopt tot Swinoujscie, de Duitse bevolking werd verjaagd. 

Maar ze zijn weer terug. In groten getale. De eerste paar kilometers na het passeren van de Duits-Poolse grens zie ik uitsluitend Duitse nummerborden. In een oneindig lange rij staan de auto's geparkeerd. Sigaretten, benzine, vermaak: het is in Polen een stuk goedkoper dan thuis. Pas in het stadje Swinoujscie/Swinemunde is het duidelijk dat je niet langer in Duitsland bent. Vooral door de verkeersborden in het Pools en de taal die je hoort spreken. 

Op de Plac Wolnosci midden in het centrum is een mooie set waterpartijen en fonteinen aangebracht. Een speelparadijs voor kinderen op deze tropisch warme dag. Een tiental grote informatiepanelen achter elkaar opgesteld in een rij vormt het centrale deel van het plein. De borden tonen foto's van de stad zoals die er voor de Tweede Wereldoorlog en in de DDR-tijd uitzag. Ik herken een aantal gebouwen op het plein. Kleurrijke gevels die stammen uit de 18e en 19e eeuw zijn mooi gerestaureerd. Of gereconstrueerd waar ze de bombardementen op de stad niet hebben overleefd. In de bakstenen muren van restaurant Neptun zijn kogel- en granaatinslagen nog zichtbaar. Het gebouw van het vroegere postkantoor is nu een bank. In rode neon letters wordt de koers van de Euro getoond. 

Op een aantal van de informatiepanelen op de Plac Wolnosi zie je foto's van een mondaine badplaats van weleer, met een brede promenade langs het strand. Ooit was Swinemunde een van de belangrijkste kuuroorden aan de Oostzee. De Duitse keizer Wilhelm II kwam hier regelmatig. Op haar hoogtepunt rond 1913 ontving de badplaats 40.000 gasten per jaar. De brede promenade ligt er nog steeds en hij loopt helemaal door naar de Duitse badplaatsen Ahlbeck en Heringsdorf. Met haar 12 kilometer heeft deze strook de naam de langste promenade ter wereld te zijn. En ook nog eentje met een landsgrens erdoor. Omzoomd door rijke architectuur van huizen en hotels, waar ooit de rijke en adelijke Duitsers, vooral Berlijners, kwamen kuren.

Ondanks de vele stalletjes met frisdrank, worst en strandspeelgoed straalt dit stukje Swinemunde nog iets van de sfeer van destijds uit. Vanaf het drukke, brede strand zie je schepen uit de monding van de haven komen. Ooit was Swinemunde een van de belangrijkste havenplaatsen in Duitsland. In het begin van de negentiende eeuw hadden verschillende landen er een consulaat, waaronder Nederland. Nu heeft Swinoujscie de grootste ferry terminal van Polen en is het wederom een van de grootste overslaghavens aan de Oostzee. 

Net zoals grenzen worden bepaald, verdwijnen of vervagen ze ook weer. Op 21 december 2007 beeindigde Polen als deelnemer aan het verdrag van Schengen de grenscontroles met Duitsland. Het verkeer van en naar Swinoujscie kon voor het eerst sinds 1945 weer onbelemmerd stromen. En de stad wil nog verder gaan: investeringen staan op de rol om Swinoujscie weer de belangrijkste badplaats voor Berlijn te maken. Wilkommen in Swinemunde.