Gelijkmatig verdeeld

22 augustus 2021 - Kristianstad, Zweden

Knäckebröd, wie kent het woord niet. Geïmporteerd uit Zweden en volledig ingeburgerd in onze taal. Maar wat dacht je van 'befordra' (bevorderen) en 'mer endels' (merendeels)? De Zweedse taal is bezaaid met leenwoorden uit het Nederlands.
Vreemd is dat niet. In de zeventiende eeuw was het Nederduits de standaardtaal in Scandinavië. Die standaard werd gezet door handelaren, voor wie het broodnodig was elkaar goed te kunnen verstaan. En zoals we weten was ons land een belangrijke handelsnatie op het toneel van de Gouden Eeuw.
De belangen van de vaart op de Oostzee waren groot. Zweden was een belangrijk exportland van grondstoffen, zoals hout. En Nederland wilde die graag hebben. Waar denk je dat de tienduizend heipalen die het Paleis op de Dam op de been houden vandaan komen? Juist.
Ons land deed er alles aan een vrije doorvaart door de Sont te bewerkstelligen. Het steunde dan weer Denemarken, dan weer Zweden om te voorkomen dat een van beide volledige controle over het scheepvaartverkeer wist te verkrijgen. 
In het kielzog van de handelaars kwamen Nederlandse ingenieurs naar Scandinavië om te helpen bij de opbouw van vloten en vestigingen. Met blijvend resultaat. 
Göteborg had net zo goed Nieuw Amsterdam kunnen heten, gebouwd naar het voorbeeld van onze hoofdstad. Net als het Russische Sint Petersburg trouwens.

P1230670

Ook met Kristianstad, in het oosten van de provincie Skåne is het zo gegaan. Het rechthoekige ontwerp van de vesting stad werd berekend en getekend door een groepje ingenieurs uit ons land. Daarvan was Poulus Buysser de belangrijkste. Zoals we dat ook kennen uit het ontwerp van paleistuinen was de Renaissance de tijd van perfecte symmetrie. Het centrum van de stad heeft een keurig gridpatroon. Net als tegenwoordig Amerikaanse steden. Misschien wat saai voor de liefhebber van romantische kronkelstraatjes en steegjes, heel fijn voor wie de weg vinden een zwakte is. In Kristianstad verdwaal je niet.  

P1230660P1230664

Het was nog een hele klus op deze plek een stad te ontwerpen waar je droge voeten hield. Kristianstad ligt twee en een halve onder zeeniveau, op het laagste punt van Zweden. Nog in 2002 liep het Tivolipark aan de rand van het centrum onder water. Het vergde destijds een staaltje waterbouwkunde om de stad droge voeten te geven. Vandaag de dag voorkomt een modern systeem van sluizen, dammen en dijken dat de boel onder water loopt. Net als in de helft van de Nederlandse steden. 

De Deense koning Christian IV, degene die weinig belangstelling had voor sterrenkunde maar des te meer voor stedenbouw, hield nauw toezicht op het ontwerpproces van de nieuwe stad. Als beloning voor dat harde werk noemde hij de stad naar zichzelf.  

P1230631P1230676P1230632

Op de Stora Torg, de grote markt, staat een bronzen plattegrond van de oude vesting van weleer. Het toont een rechthoekig stratenpatroon omgeven door een symmetrische omwalling van vestingwerken. De grote markt zelf is een perfecte rechthoek. De Heliga Trefaldighetskyrkan of de Heilige Drie-eenheidskerk, is zo gepositioneerd dat het vanuit alle hoeken van de Grote Markt een opvallende verschijning is. De kerk zelf is ook een staaltje van Renaissance bouwkunst.

P1230673P1230647

Kristianstad was de laatste en waarschijnlijk mooiste stad die in opdracht van de Deense koning werd gebouwd. Het was zijn antwoord om de totale vernietiging van de nabijgelegen nederzetting Va door de Zweden in 1612. Iets ten zuiden van de grote markt ligt een kleiner plein, waaromheen bewoners van een andere nabijgelegen nederzetting werden 'verzocht' zich te vestigen. Alleen zo kon Kristianstad een serieuze vestingstad worden. De verdediging van het oostelijk deel van de provincie Skåne tegen de Zweden was verzekerd. Zo lang het duurde......

P1230657P1230668

Want Zweden groeide in haar macht en dreigde in 1658 zelfs Kopenhagen te veroveren. Hadden de Nederlanders net een goede deal met de Denen gesloten over de Sontvaart, zouden de Zweden roet in het eten kunnen gooien. Nee dus. Een Nederlandse vloot van 45 schepen onder leiding van grote namen als Michiel de Ruyter, Jacob van Wassenaer en Witte de With hees het zeil om de Zweedse expansiedrift te beteugelen. 
Dat lukte. Met het verdrag van Roskilde werd de vrede tussen de twee rivalen beklonken. Een flink aantal Deense gebieden, waaronder de provincie Skåne behoorde van af dat moment bij Zweden. Onze landgenoten zullen hier wel een handje in hebben gehad, want nu heersten twee elkaar beconcurrerende naties de oevers van de Sont. Het monopolie op tolheffing was gebroken. En daar profiteerde ons land aardig van. In de decennia de volgden bleef Nederland zich actief bemoeien met de Deens-Zweedse verhoudingen, waar nodig met oorlogsgeweld. 

P1230675P1230761

Kristianstad hoort nu al meer dan 350 jaar bij Zweden. Toch is de erfenis van de Deense koning die de stad met hulp van Nederlandse ingenieurs heeft gesticht nog springlevend. Zijn monogram, C4, vind je prominent terug in het wapen van de stad. En kijk eens naar de vlag van de provincie Skåne: een rood vlak met een geel Scandinavisch kruis. Het is een mix van het rood in de Deense vlag en het gele kruis van Zweden. De invloed van ons land op de Zweedse geschiedenis zit inderdaad in meer dan het stratenpatroon van de stad.

P1230677

Verdeel en heers, daar draait het sinds jaar en dag om in de geopolitiek. In het Zweeds zeggen ze 'härska' voor heersen. Uit welke taal denk je dat ze dat woord hebben geleend?

Foto’s