Eurotopia

Wie van politieke geografie houdt moet in Europa wezen. Het oude continent is een lappendeken van naties, talen, culturen en streken. Afhankelijk van je definitie van Europa zijn er tussen de 40 en 50 landen te tellen. Of dat nog niet genoeg is heb je daarbovenop even zoveel gebieden die in zekere mate streven naar onafhankeijkheid. Soms heel prominent, zoals Baskenland, dan weer bijna onbekend en onopvallend zoals de regio Lausitz in het grensgebied tussen Duitsland, Polen en Tsjechie. Waar volledige onafhankelijkheid bijna altijd een 'no go area' is, blijkt autonomie een sleutel tot wederzijdse acceptatie: het moederland houdt grip op het deel van het land dat losser wil, en dat deel krijgt voor een flink stuk zijn zin.

We kennen de voorbeelden: Schotland binnen het Verenigd Koninkrijk, Catalonie in Spanje en Vlaanderen bij onze zuiderburen. Frankrijk heeft Corsica. Jaren was het hier rustig, tot er deze maand weer bomaanslagen plaatsvonden. Kleintjes weliswaar, op twee belastingkantoren in de noordelijke stad Bastia en op een vakantiehuis elders op het eiland, maar genoeg om de schrik weer aan te jagen. De regionale media berichtten dat niemand de aanslagen heeft opgeeist. De leiders van separatistische partijen ontkenden betrokkenheid, maar waarschuwden voor opnieuw oplopende spanningen met het moederland Frankrijk. 

Corsica, zo groot als onze drie Randstadprovincies samen, met evenveel inwoners als de stad Utrecht was 400 jaar lang Italiaans. Vanaf 1300 in bezit van het machtige Genua. Overal langs de kust van het eiland zie je op bergtoppen nog de afgebrokkelde torens van Genuese vestingen. Vanaf 1700 verloren de Italianen langzaam hun grip op het eiland. Noodgedwongen moesten ze ruimte geven aan eilanders die een onafhankelijkheidsoorlog begonnen. Hun aanvoerder was de vrijheidsstrijder Pascal Paoli. In 1755 riep hij de Corsicaanse Republiek uit. Een land met een democratie, een grondwet, een eigen munt en vlag. De beeltenis, die doet denken aan een piratenvlag, is een Morenhoofd. De Moren waren traditionele vijand van de Corsicanen. Je ziet de vlag nog overal op het eiland. De Corsicaanse veerdiensten dragen het prominent in hun logo, net als de voetbalclub Bastia.

En Corsica heeft nog iets eigens: haar taal. Zoals het Catalaans een mengvorm is tussen Spaans en Frans, is Corsicaans een variant op het Italiaans met wat Franse invloeden. 'Parlu Corsu' staat in grafitti langs de weg. Een begrijpelijke hartekreet, want de regionale taal verliest, ondanks erkenning door Frankrijk, langzaam terrein. 

Pascal Paoli koos de stad Corte, midden op het eiland als hoofdstad van de kersverse republiek. Zijn standbeeld staat fier op het centrale plein in het oude en bezienswaardige stadscentrum. Hij is de vader van het eiland. De man stichtte in zijn tijd zelfs een universiteit net buiten de oude citadel. Kogelgaten in de gevel van een huis getuigen van de vruchteloze pogingen die de Genuezen deden om de stad weer terug te veroveren. 

In 1768, 13 jaar na het stichten van de Republiek Corsica, zagen de oude heersers uit Genua in dat ze het eiland nooit meer volledig in handen zouden krijgen. Ze maakten een deal met Frankrijk. Het verdrag van Versailles werd gesloten waarin de Fransen zeggenschap kreeg over Corsica, dat nauwelijks buitenlandse steun kreeg in haar claim tot onafhankelijkheid. 
De inkt van het verdrag was nog niet droog of de Franse driekleur stoomde op om zich het eiland toe te eigenen. Om de regio rond de hoofdstad Corte in de klauwen werden een aantal forten gebouwd. Drie kwartier lopen over een rotspad vanuit het kleine dorp Vivario, kom je bij de ruine van fort Pasciola. Een paar kilometer verderop, dicht langs de doorgaande weg van Ajaccio naar Bastia, ligt de ruine van fort de Vaux. Het is genoemd naar de beroemde Franse fortenbouwer. Tussen de afgebrokkelde muren door heb je een prachtig uitzicht over de besneeuwde toppen in het oosten. 

In 1769 kwam Corsica in Franse handen en zou dat blijven. In datzelfde jaar werd de beroemdste Corsicaan aller tijden geboren: Napoleon Bonaparte. Deze man, geboren in een Fransgezinde familie met Italiaanse roots zou het Franse rijk tot zijn maximale omvang ooit brengen. In zijn geboortestad Ajaccio struikel je over zijn beeltenis en zijn naam. Straatnamen, standbeelden, een biermerk. Je zou denken dat deze Franse nationalist eerste klas niet erg populair is op Corsica, tot je de essays en brieven leest, die hij op jonge leeftijd schreef. Ronduit anti-Frankrijk. Hij was een bewonderaar van zijn leraar Paoli.

Maar iets deed de jonge Napoleon, waarschijnlijk tijdens zijn studie in Frankrijk, van gedachten veranderen. Want later in zijn leven werd duidelijk dat hij niet deed aan 'gedoe' met autonome regio's: hij was van een centralistische school. Een sterke overheid. En Corsica moest niet langer zeuren. In 1789 liet Bonaparte de Franse driekleur wapperen op het eiland en stemde het parlement tot aansluiting bij Frankrijk. In de centra van Ajaccio en Bastia staan grote beelden van Napoleon als een Romeins keizer getooid met lauwerkrans en mantel. Tegenwoordig een wat lachwekkend gezicht. Toen was het anders. Het centralistische stelsel van de Franse keizer, met de toepasselijke naam 'Code Napoleon' liet sporen achter in heel Europa. In Nederland is onze burgelijke stand daar een voorbeeld van. Menig Nederlandse familie heeft in die tijd zijn definitieve achternaam gekozen. 
Keizer Napoleon stierf op het eiland St Helena. Dat eiland staat nog steeds onder rechtstreeks bestuur van het Verenigd Koninkrijk. Engeland was weliswaar de vijand, maar het weet op het eiland nog steeds een sterk centraal gezag uit te oefenen. Niks autonomie op zijn laatste rustplaats. Misschien is dat een fijne gedachte voor meneer Bonaparte. 

In de meeste gebieden in Europa waar gestreefd wordt naar onafhankelijkheid of meer autonomie wordt geprobeerd dat doel via politieke beïnvloeding te bereiken. Slechts hier en daar zie je dat men het streven met geweld kracht bijzet. We kennen het van de vele aanslagen in Baskenland. Maar ook Cosica heeft haar deel gehad. Na de Tweede Wereldoorlog ging het er economisch achteruit. Het eiland dreigde te ontvolken, een steeds kleinere groep sprak nog Corsicaans. Dit werd nog versterkt toen een grote groep Fransen uit de ex-kolonie Algerije zich op het eiland vestigden. De Corsicaanse bevrijdingsbeweging FLNC werd opgericht. Decennia van aanslagen en geweld op het eiland volgden. In het jaar 1976 werden tientallen bomaanslagen gepleegd en zelfs een vliegtuig gekaapt. Een paar jaar later 20 bomaanslagen op bankgebouwen in Parijs. Pas na de millenniumwisseling hielden de golven van geweld op. 

Bij de verkiezingen in 2015 haalden de 'onafhankelijkheidspartijen' eenderde van de stemmen. Ondanks de speciale rechten die Frankrijk heeft toegekend aan Corsica, waardoor de eilanders meer zeggenschap hebben dan welk Frans gebiedsdeel ook, blijft het streven naar onafhankelijkheid levend. En sinds deze maand dus weer kracht bij gezet met aanslagen. De Franse premier Macron is niet ongevoelig voor de roep van de eilanders, maar resoluut als het over onafhankelijkheid gaat. Corsica blijft bij Frankijk, was zijn boodschap tijdens een staatsbezoek aan het eiland vorig jaar. 

Overal kun je hier de Corsicaanse identiteit proeven, letterlijk. Kaas, wijn, worst, allemaal van eigen bodem. Uitbundig gepromoot op uithangborden van lokale winkels en trots geserveerd in lokale restaurants. Als ik de eigenaar van het restaurant in het kleine dorp Vivario vraag of de likeur 'Myrte' die hij na het diner serveert een lokaal produkt is, reageert hij als door een wesp gestoken. "Natuurlijk", zegt hij, "dit is van hier. Het is geen Frans produkt!"

Freddy Heineken brouwde niet alleen bier. Hij dacht ook na over Europa. Zijn idee om Europa samen te stellen uit 75 regio's van elk 5 a 10 miljoen inwoners stamt uit 1992, ten tijde van het verdrag van Maastricht. Het zou, door de ongelijkheid tussen de lidstaten te elimineren, een meer evenwichtige vorm van bestuur in Europa geven. En dichter bij haar inwoners. Tegenwoordig is zijn gedachtengoed weer actueel nu discussies in Schotland en Catalonie over onafhankelijkheid zijn opgebloeid. Heineken voorzag overigens niet in een onafhankelijk Corsica, daarvoor had het eiland te weinig inwoners. Het zou samen met de Provence op het vasteland een regio vormen. Net zoals Andorra samen zou gaan met Calalonie en San Marino met Umbrie. In een artikel in het tijdschrift Geografie keken in 2002 drie Utrechtse geografen terug op Heineken's plan voor een Eurotopia. Ze veroordeelden het hard. "Om te huilen". Het belangrijkste kritiekpunt was, dat historische en culture regio's in Europa, met sterk verschillende identiteiten, volledig werden genegeerd. 

Inderdaad, de casus Corsica maakt dat duidelijk. Toch zul je hier en in andere regio's van Europa gaan zien hoe het verder gaat met onze Europese samenwerking. 'Vutemu par a Corsica', lees ik op een poster in een klein stil dorpje. 'Stem voor Corsica'. Twee partijen, ecologen en regionalisten zijn een lijstverbintenis aangegaan om een gezamenlijke kandidaat, Francois Alfonsi, Corsicaan natuurlijk, bij de aanstaande Europese verkiezngen in het parlement te krijgen.  Met als doel om de erkenning van regio's en regionale talen op de Europese agenda te krijgen. En om de dominantie van de nationale staat Frankrijk in te perken. Deze maand zullen we zien welke mogelijkheid de kracht van regionale identiteit biedt op het Europese politieke toneel. Waarschijnlijk meer dan een grotesk keizerrijk zoals de Corsicaan Napoleon ooit in Europa meende te moeten stichten.