Eendracht

Johannesburg wil je het gevoel geven een jonge, moderne en snel ontwikkelende stad te zijn. Dat denk ik althans als ik het glimmende station van de gloednieuwe Gautrain binnentreed. In 2010 werd de 80 kilometer lange  spoorlijn tussen de luchthaven van Johannesburg en de hoofdstad Pretoria geopend. Een comfortabele en snelle rit van  een kwartier brengt me naar het centrum van ‘Joburg’. Mijn doel: de Constitution Hill, het geweten van de stad.

Ik neem de hop-on hop-off bus, een veilige manier voor een bezoeker om deze door moord en berovingen beruchte stad te doorkruisen. De bus rijdt door een uitgestrekt stedelijk landschap dat acht miljoen inwoners huisvest. Hier en daar zie je grote open zandkleurige plekken. Geen zijn geen strandjes of lieflijke duinen: het zijn dumpplaatsen voor de giftige resten van goudwinning. Goud: zie hier de verklaring voor het ontstaan van deze metropool. Waarom zou je anders op deze onmogelijke plek, waar geen rivier of meer voor natuurlijke watervoorziening of toegang tot voedsel zorgt, een stad stichten.

Aan het eind van de negentiende eeuw werd hier goud gevonden, en niet zo’n beetje ook.  De provincie waar Johannesburg in ligt heet Gauteng, wat ´Plaats van goud´ betekent. Logisch, maar liefst 40 procent van al het goud te wereld is hier te vinden.  De stad Johannesburg ontstond als een mijnwerkersstad in de Boerenrepubliek Transvaal. Het doet denken aan het verhaal van Melbourne waar ik een paar jaar geleden was. Een explosieve groei van de (grotendeels mannelijke) bevolking was het gevolg van die goudkoorts.

Het oude fort op Constitution Hill werd amper vier jaar nadat de stad werd gesticht gebouwd in opdracht van president Paul Kruger. Het fungeerde als verdedigingswerk tegen de oprukkende Britten en als gevangenis voor de ruige mijnwerkersstad. Boven op de heuvel rond het fort kijk je uit over de stad. Vlakbij ligt de volkswijk Hillbrow waarvan iedereen je zegt er vooral weg te blijven. Hier is de stad een rauw oord gebleven met een hoge werkloosheid, veel armoede en criminaliteit.

Boven de ingang van het oude fort op Constitution Hill staat de wapenspreuk van de voormalige Boerenrepubliek Transvaal. Het is een spreuk die wij goed herkennen: ‘Eendragt maakt magt’.

Ik weet niet goed wat ik moet vinden van deze spreuk. Want in de twintigste eeuw zou de gevangenis op deze heuvel een monumentale status verwerven toen er iemand werd opgesloten van een monumentale soort: Nelson Mandela. Na de Britse verovering van de Transvaal werd een verdrag gesloten tussen de Boeren en de Britten, dat uitmondde in de Unie van Zuid-Afrika. De Britten en Boeren hadden een gemeenschappelijk belang: ze vormende de blanke minderheid in het nieuwe land met alle macht in handen. Daar mocht niets of niemand aan tornen. Hun oplossing kennen we aan de hand van een wel heel Nederlands klinkend woord: apartheid. Rassenscheiding was de overtuiging en doctrine van presidenten Jan Smuts en Hendrik Verwoerd in de twintigste eeuw. Verzet vanuit de zwarte bevolking werd hard onderdrukt.

Het is indrukwekkend om even in de cel te staan waar Nelson Mandela in de jaren vijftig enige tijd werd opgesloten. Er draait een film van zijn terugkeer naar deze plek in 2003. Ontspannen lachend, alsof hij op een schoolreisje is, treed bij binnen.

De politieke gevangene werd president. Hij schafte de apartheid af en tekende in 1996 de nieuwe de Zuid-Afrikaanse grondwet. Hier op Constitution Hill werd het Grondwettelijk hof van Zuid-Afrika gevestigd. Voor Mandela was de cirkel rond.

Alle Zuid-Afrikanen zijn nu voor de wet gelijk. Kleur doet er niet meer toe. Maar Johannesburg is nog steeds een stad van grote contrasten. Woonwijken voor de rijken, goed te herkennen aan de hekken met camera´s rond de villa´s worden afgewisseld door wijken waar je beter niet kunt rondlopen. Het stadscentrum heeft de aanblik van een broeinest van drugs en criminaliteit. Het moderne zakenleven heeft zich verplaatst naar gebieden tegen het centrum aan, zoals Sandton. Goed te herkennen aan de glimmende hoogbouw.

De moderne Gautrain brengt me terug naar het vliegveld. Naast me voltrekt zich een mooi tafereel. Drie mannen, die er uit zien als werknemers van een financiële instelling of advocatenkantoor, stropdassen losgeknoopt en laptoptassen op schoot, zitten gezellig als vrienden te keuvelen over hun werk, of over voetbal. Wat opvalt is de huidskleur van het trio: de een zwart, de ander lichtbruin en de derde wit. Ze zitten daar als metafoor van de Drie Wijzen. Die trouwens ook iets met goud hadden. Maar wel op een ander manier. Eendracht maakt macht, las ik in het oude fort. Dat is wat ik zie. Het is een beeld van hoop.