Asielzoeker

Ik vind het een mooie traditie, een aanstaande buitenlandse reis verbinden aan een plaats en een verhaal in eigen land. Zo bezocht ik voor een expeditie in het voetspoor van Abel Tasman zijn geboorteplaats: het Groningse Lutjegast. En een reis naar Turkije startte met een overnachting in hotel De Halve Maan in Bovenkarspel. Geleid door de verspreiding van het Corona virus ruil ik dit keer verre bestemmingen in voor een nabije buur: Duitsland.

Connecties met Nederland zijn er te over. Neem de Brandenburger Tor in Berlijn. Die werd in 1788 in opdracht van de Pruisische koning Frederik Willem II gebouwd, ter herinnering aan de bezetting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden het jaar daarvoor. De invasie was een opzetje van Frederik’s zus Wilhelmina van Pruisen, echtgenote van stadhouder Willem V. Ze was de tegenwerking door de zogenaamde patriotten in ons land zat en riep de hulp van haar broer in. Prominent, bijna provocatief hangt haar portret in de woning van Duitslands laatste keizer. Hier ga ik mijn reis beginnen. Welkom in Huis Doorn, provincie Utrecht.  

Zorgvuldig word ik door de gastvrouwen achter spatscherm langs ontsmettingsstation en garderobe naar de eerste kamer geleid. Met een miniatuur spoorbaan wordt de aankomst van keizer Wilhelm II op het station van Eijsden uitgebeeld. U kent het verhaal waarschijnlijk: in 1918, met het einde van de Eerste Wereldoorlog in zicht,  moest hij vluchten naar het neutrale Nederland. Waarschijnlijk ontliep hij daarmee het lot dat de Tsaar van Rusland in datzelfde jaar overkwam, vermoord worden als zondebok van alle oorlogs- en klasse-ellende. Wilhelm II had grote moeite het verlies van zijn keizerrijk onder ogen te zien. Het duurde even voor hij inging op de eis van Nederland afstand te doen van zijn keizerstitel in ruil voor asiel. Hij had geen keus dan zijn bestaan als gewoon burger te accepteren  Het landhuis in Doorn is volgestouwd met zijn mooie spullenboel. En dan te weten dat een groot deel van zijn inboedel in depot staat. De curatoren zullen hun handen vol hebben aan de maar liefst 64 wagonladingen aan meubels, kunst en uitzet die Wilhelm uit zijn paleizen in Berlijn en Potsdam naar Doorn liet komen. Vergeleken met die verblijven was huis Doorn maar een nietig optrekje. 

De inrichting van de kamers laat geen twijfel over Wilhelms smaak: barok, of zo je wilt kitsch. Heel veel. Je zou haast denken dat hij een achttiende eeuwse keizer was. 

De meest geziene kunstobjecten in Huis Doorn zijn porselein. In elke ruimte staat wel wat: vazen, een kroonluchter, servies, snuifdozen, en, hoe kan het ook anders zou je haast zeggen, soldaten van porselein. 

In zijn monumentale boek ‘Duitsland, een biografie wijdt Neil MacGregor een hoofdstuk aan   ‘het witte goud van Saksen’ Hij beschrijft het verhaal van Augustus de Sterke, keurvorst van Saksen, die een obsessief verzamelaar van porselein was. In 1717 leverde hij de koning van Pruisen zeshonderd soldaten in ruil voor 150 stuks porselein. Zijn ‘maladie de porcelain’ was zo sterk dat hij alles op alles zette om het recept van chinees porselein te ontrafelen. Dat lukte. Augustus ging met behulp van twee Amsterdamse tegelbakkers over tot industriële fabricage van het witte goud. Het spul werd grif afgenomen door de koffie, thee en chocolade drinkende middenklasse van Europa. De topstukken bleven voor de hoogste adel. Keurvorst Augustus en zijn opvolgers konden indruk maken met de meest gewilde relatiegeschenken. Peperduur spul. Onze stadhouder Willem V slaagde erin na zijn vlucht uit Nederland te voorzien in zijn levensonderhoud door de verkoop van een verzameling Saksisch porselein. 

Keizer Wilhelm was trots op zijn afkomst. De muren van huis Doorn hangen vol met portretten van hemzelf en zijn familie uit het huis Hohenzollern. De Europese vorstenhuizen zijn door vooral Duitse familiebanden tot een netwerk aaneen gesmeed. Zo was Wilhelm II kleinzoon van de Britse koningin Victoria en via de oudste dochter van stadhouder Frederik Hendrik een nazaat uit het huis Oranje. Voor de Eerste Wereldoorlog onderhield hij een nauwe band met ons koningshuis. Wilhelmina kreeg van hem de verzekering dat de Nederlandse neutraliteit in geval van een oorlog met Frankrijk zou worden gerespecteerd. Hij schijnt zijn legerleiding meermalen aan die toezegging te hebben herinnerd. 

Maar eenmaal keizer af kon hij niets meer doen voor Nederland toen de Tweede Wereldoorlog voor de deur stond. Hij was het ook niet van plan. Er stond hem nog maar een doel voor ogen: zijn herstel als keizer van Duitsland. Daarin opgestuwd door zijn tweede vrouw, Hermine Reuss. Als telg uit een oud adellijk geslacht Reuss was Hermine misschien wel een krachtiger lobbyist voor herstel van het keizerschap van Wilhelm dan hijzelf. Ze zette de champagne klaar toen in 1940 Duitse soldaten Huis Doorn bereikten. En Wilhelm’s felicitatietelegram aan Hitler na diens overwinning op Frankrijk was haar idee. 

Leuk geprobeerd. De nazi’s vonden de ex-keizer een relict uit een tijd die ze juist wilden uitgummen. Wilhelm’s droom, ooit weer monarch te zijn van het Duitse rijk, ging niet in vervulling. In zijn testament liet hij vastleggen herbegraven te willen worden in Duitsland, zodra de monarchie zou zijn hersteld. Hij overleed in 1941. Nog altijd is zijn kist te zien door de ruitjes van het kleine mausoleum in de tuin van huis Doorn. Volgens mij ligt hij daar niet slecht, midden in het land van Oranje. Is hij toch een beetje thuis.